Thời gian đọc: 8 phút Để tiếp tục trong nỗ lực trở nên hữu hình bớt vô hình, xin được nhắc tên những người dịch đã góp mặt dù nhiều dù ít trong số này, mặc dù chắc phải quá nửa các tên trong ấy là clone, hoặc clone của clone, nhưng hãy tin rằng dưới những tầng lớp clone ấy, nói như các hiệp sĩ lang thang của Ý, phập phồng hít thở những bộ não và trái tim nhạy cảm với mỗi lời khen tiếng chê của các bạn.
Thời gian đọc: 93 phút Mục đích của cuốn sách này là tấn công vào sự vô hình của người dịch, qua một lịch sử của dịch thuật Anh ngữ đương đại và từ góc nhìn phản kháng lại nó. Và bằng việc xác định xem điều gì đã bị thống trị hoặc bị loại trừ trong quá khứ và bị che khuất trong sử học thông thường, một phân tích như vậy không chỉ có thể chất vấn các điều kiện văn hóa và xã hội xung quanh nó, mà còn đề xuất các điều kiện khác cần thiết lập trong tương lai.
Thời gian đọc: 18 phút Dịch thuật là nghệ thuật độc tấu bằng ngôn ngữ trên những trang giấy, chỉ có tiếng đàn không âm thanh vang vọng trong tâm trí. Dịch giả là nghệ sĩ của một nghệ thuật phù du.
Thời gian đọc: 3 phút Viết là như bị nhốt xuống hầm, không biết phải đi đâu về đâu, hay hay dở, có lặp lại ai không, bao giờ mới xong. Ngược lại, dịch là có người dẫn đường: tác giả đi đâu tôi theo đấy, câu nào chưa hay tôi không chịu trách nhiệm, câu nào hay tôi không ngộ nhận là của tôi, câu nào khó hiểu tôi dừng lại tra cứu, hôm nay bận mai tôi dịch tiếp. Nói cách khác, tôi chỉ xin phép được “hóa thân” làm tác giả trong lúc dịch, xong việc tôi lại là tôi.
Thời gian đọc: 11 phút Trong tiếng Nhật có từ “ngữ cảm”, từ này dùng để chỉ những sắc thái bên ngoài lớp vỏ ngữ nghĩa của từ, hoặc để nói về sự nhạy cảm ngôn ngữ của một người. Tôi may mắn vì làm nghề thông ngôn, được tiếp xúc với tiếng Nhật sống. Kinh nghiệm này giúp ích cho tôi rất nhiều trong việc mài giũa “ngữ cảm” của mình. Mặc dầu vậy, việc dịch Kawabata đối với tôi vẫn luôn là những thử thách lớn, ngay cả khi cuốn tôi đang dịch lúc này đã là cuốn thứ ba của ông.
Thời gian đọc: 6 phút Suy cho cùng, nếu bạn là một người dịch văn học, vừa có những độc giả đọc sách với tâm thế tới bụi hoa hồng để ngắm, sẵn sàng rút hầu bao mua sách của bạn đều đặn, bỏ thời gian ra đọc chúng lại vừa có những nhà phê bình, những người thầy trời cho, kiên nhẫn chỉ cho bạn những khiếm khuyết trong sản phẩm của bạn với mục đích để bạn có thể làm ra những sản phẩm tương lai tốt hơn mà bạn chẳng phải trả một đồng thù lao, thì bạn còn kêu ca nỗi gì?
Thời gian đọc: 21 phút Thực ra, đánh giá dịch là vấn đề gây tranh cãi không phải chỉ ở Việt Nam và nó cũng chẳng phải là vấn đề mới mẻ gì. Đây là vấn đề “cũng to to mà cũng lại cũ cũ”, có khi thiên hạ nghe cũng nhàm tai bởi chưa nghe cũng sẽ biết rồi cuộc luận bàn sẽ chẳng đi đến đâu cả. Đâu là bản dịch tốt, thế nào là bản dịch hay – vẫn cứ sẽ là một dấu chấm hỏi to đùng.
Thời gian đọc: 56 phút Mục đích của dịch giả cần phải là mang đến cho độc giả chính những hình ảnh và niềm vui thích mà tác phẩm gốc có thể mang lại cho bộ phận người đọc có hiểu biết mà chúng ta vẫn hay gọi là “người sành sỏi”: ngôn ngữ ngoại quốc anh ta đã quen nhưng vẫn luôn còn lại chút gì xa lạ; tuy không còn như cậu học trò phải chiếu từng chi tiết nhỏ sang tiếng mẹ đẻ mới nắm được nội dung toàn thể, nhưng luôn ý thức về sự khác biệt giữa ngôn ngữ ấy và tiếng mẹ đẻ của anh ta, ngay cả khi vẫn vui thưởng thức vẻ đẹp của tác phẩm.
Thời gian đọc: 13 phút Ta rất dễ cho rằng do văn học dịch nằm ở vị trí ngoại biên trong nghiên cứu văn học nên nó cũng vĩnh viễn chiếm vị trí ngoại biên trong đa hệ thống văn chương, song điều này hoàn toàn không đúng. Văn học dịch trở thành trung tâm hay ngoại biên, và vị trí này liên quan gì với văn vựng mang tính đổi mới (“nguyên cấp”) hay bảo thủ (“thứ cấp”), tùy thuộc vào nhóm đa hệ thống cụ thể đang được nghiên cứu.
Thời gian đọc: 10 phút Người dịch cũng là người viết. Người viết cũng là người dịch.
Thời gian đọc: 38 phút Viết hay chứng tỏ sự bạo dạn nhất định. Thế đó, nhưng người dịch lại thường là người rụt rè. Chính bởi khiêm nhường, người dịch mới chọn một công việc nhỏ bé ấy. Y đối mặt với một công cụ điều khiển khổng lồ là ngữ pháp và tập quán ngôn ngữ. Y sẽ làm gì với một văn bản bất kham?
Thời gian đọc: 40 phút Khi một tác phẩm được dịch sang tiếng Anh, nó không chỉ đơn giản là tiếp cận lượng độc giả là người bản ngữ — mà nó tiếp cận lượng độc giả toàn cầu. Do đó, một tác phẩm khi được dịch sang tiếng Anh có cơ hội lớn hơn trong việc được dịch sang nhiều ngôn ngữ khác. Và ngay cả khi không có bản dịch sau đó, một tác phẩm được viết bằng tiếng Anh hoặc được dịch sang tiếng Anh sẽ có cơ hội xâm nhập vào thị trường sách lớn nhất trên toàn cầu và có thể được nhiều người thuộc các nền tảng ngôn ngữ, quốc gia và văn hóa khác nhau đọc hơn một tác phẩm được viết hoặc dịch sang bất kỳ ngôn ngữ nào khác. Tiếng Anh là loại tiền tệ ngôn ngữ mạnh nhất trên thế giới.
Thời gian đọc: 57 phút Trong chương này, chúng ta sẽ bắt đầu bằng việc nhận diện người dịch trong vai trò người xây dựng mạng lưới, đặc biệt trong bối cảnh những bước tiến gần đây mà công nghệ mới mang lại. Sau đó, chúng ta cùng xem lại những lý thuyết liên quan đến vai trò của người phiên dịch và sự hữu hình/vô hình của người (biên) dịch[1] (và sự dịch). Từ đây, chúng ta chuyển sang mổ xẻ những lý thuyết về quyền tác nhân và tính chủ quan, cũng như thảo luận những ảnh hưởng của lý thuyết hậu hiện đại lên quan điểm về người dịch. Tiếp đó, chúng ta sẽ quan sát người dịch qua lăng kính quản lý rủi ro và bàn về trách nhiệm đạo đức của người dịch trước khi khép lại chương này bằng việc khái quát các lý thuyết liên quan đến đào tạo người dịch.
Thời gian đọc: 15 phút Tất cả sự hiểu, và tuyên bố mang tính chứng tỏ về sự hiểu, tức dịch thuật, đều bắt đầu từ hành động tin.
Thời gian đọc: 57 phút Trò chuyện với Lezhi còn khiến mình vững tin hơn vào một điều rằng mình chỉ cần tự tin là mình, chỉ cần làm tốt những điều mình được học, được biết, cần làm, cần viết, chẳng cần lo sợ không được chào đón hay phải thuộc về một nền văn hoá khác. Danh tính tốt đẹp nhất ấy là danh tính của mình khi là mình.
Thời gian đọc: 47 phút Bản dịch tiếng Anh, vì vậy, trở thành một bản dịch thực dân nơi độc giả phương Tây đọc những gì họ muốn đọc về Việt Nam thay vì thực tế đa tầng đa nghĩa.
Thời gian đọc: 16 phút Cá nhân tôi cho rằng, dịch ngược không khó bởi nó là dịch ngược. Ta là người Việt, tất nhiên là ta đọc tiếng Việt rành hơn người đọc nó là ngoại ngữ (trong phần lớn trường hợp), ta hiểu ‘mentality’ Việt, và cái này tôi nghĩ quan trọng hơn cả. Tôi nghĩ cái khó là làm sao để diễn đạt nó trong thứ tiếng (ta có thể gọi) là ngôn ngữ thứ hai của ta, làm sao cho người đọc nó có cảm nhận như ta có khi ta đọc nó trong tiếng Việt.
Thời gian đọc: 13 phút Tôi không dám nói rằng có tồn tại một thứ hài hước phổ quát, dễ hiểu ở bất kỳ nơi nào trên thế giới. Bởi lẽ sự hài hước bộc lộ cái riêng biệt về dân tộc này hoặc dân tộc kia và về văn hóa của dân tộc đó. Nhưng khi đọc Švejk, tôi có cảm giác rằng cuối cùng thì nó có tồn tại, rằng Švejk của Hašek có cái hài hước chung. Sự ngu ngốc của con người ở mọi nơi đều giống nhau.
Thời gian đọc: 68 phút Anh ta mới là người bị yêu cầu phải hoàn thành tốt công việc khó tin và đầy đam mê này mà không được chú ý, là người bị yêu cầu phải hút được thứ mật hoa tinh túy nhất ngay cả khi không được độc giả nhận ra; anh ta, con người khổ hạnh ấy, người anh hùng ấy, về thực chất là vô vụ lợi, sẵn sàng cống hiến hết sức chỉ để đổi lại một mẩu bánh mì rồi chìm vào ánh tà, vô danh và cao cả, một khi đã hoàn thành hành động đầy tính sử thi của mình. Dịch giả là vị hiệp sĩ lang thang cuối cùng, vị hiệp sĩ lang thang thực thụ của văn học.
Thời gian đọc: 73 phút Dịch thuật giống như một trò chơi vương quyền, quyền trong tay của người dịch và người được dịch, quyền của nhà xuất bản được xuất bản đến đâu, quyền của người biên tập được biên tập và được cắt được sửa đến đâu, quyền của người đọc là được đón nhận nhưng phải đón nhận cái gì, thực sự có phải đón nhận toàn bộ nguyên tác hay chỉ là một sản phẩm bị chi phối bởi văn hoá, chính trị, người biên tập và người dịch. Đó là một quá trình giải thích tại sao dịch thuật đã đi rất xa so với câu chuyện tín đạt nhã ban đầu, mà nó nói về câu chuyện vai trò của dịch thuật trong xã hội cũng như vai trò của người dịch.
Thời gian đọc: 41 phút Hơn lúc nào hết, nhiệm vụ trước mắt của các dịch giả văn học là khẳng định vị thế nghề nghiệp của mình và làm cho giới biên tập, xuất bản và các tác giả thấy rõ rằng dịch văn học xứng đáng được công nhận và tưởng thưởng bình đẳng như sáng tác văn học vậy.
Thời gian đọc: 32 phút Hơn bao giờ hết, bắn người biên dịch diễn ra hằng ngày. Mọi hương hoa thì là của tác giả, nếu có vấp váp gập ghềnh ầu ơ ví dầu cầu dịch đóng đinh, thì kẻ bị bêu đầu chính là dịch giả. Của đáng tội bỏ tiền ra mua sản phẩm mà gặp sản phẩm lởm thì phải ngồi rate 1*. Nhưng sự vô hình của dịch giả lớn tới mức không ai đoái hoài khi họ làm tốt, và ngay khi có trục trặc thì chắc là do bản dịch thì phải?
Mọi nội dung văn bản trong tạp chí đều mang giấy phép Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Hình ảnh minh họa lấy từ nhiều nguồn khác nhau và có thể có bản quyền.
Lời bàn mới