Robert Walser, “Một cô bé người Berlin”

(Bài viết thuộc Zzz Review số 11: Về văn học Đức, ngày 31-7-2022)

Hôm nay bố đã tặng tôi một cái bạt tai, tất nhiên là một cái bạt tai đầy tình cha êm ái. Tôi đã sử dụng cách diễn đạt „Bố, bố hẳn là bị dở hơi rồi“. Điều này tất nhiên là có một chút bất cẩn. „Các quý cô nên sử dụng ngôn ngữ một cách có chọn lọc“, cô giáo dạy tiếng Đức của chúng tôi đã nói như vậy. Cô ấy thật sự kinh dị. Nhưng bố của tôi thì lại không muốn tôi nghĩ cô ấy là người nực cười, mà có khi ông lại có lý ấy. Suy cho cùng thì người ta tới trường để thể hiện sự nhiệt tình nào đó với học tập và sự tôn trọng. Hơn thế nữa, sẽ thật sự rẻ tiền và kém sang khi phát hiện những điều kỳ quặc của người khác rồi cười cợt chúng.

Các quý cô trẻ tuổi nên làm quen với những điều tinh tế và sang trọng, tôi nhận ra điều đó rất rõ.

Người ta không đòi hỏi tôi phải làm việc, người ta sẽ không bao giờ yêu cầu điều đó ở tôi, nhưng người ta sẽ đòi hỏi ở tôi cách hành xử cao quý.

Tôi sẽ đi làm một nghề gì đó sau này chứ? Chắc là không. Tôi sẽ là một người phụ nữ trẻ tinh tế, tôi sẽ kết hôn. Có khả năng tôi sẽ hành hạ chồng mình. Nhưng mà như thế thật kinh khủng quá. Người ta đã tự coi thường bản thân, ngay khi người ta tin rằng người khác nên bị coi thường. Tôi mới chỉ mười hai tuổi thôi. Trí tuệ của tôi phải thật sự phát triển vượt bậc, nếu không, tôi đã không thể nghĩ được tới điều này được nhỉ.

Tôi sẽ có con chứ? Và điều đó sẽ xảy ra như thế nào? Nếu chồng tương lai của tôi không phải là người đáng bị coi thường thì, sẽ có, tôi tin nhất định là tôi sẽ có một đứa con. Và tôi sẽ nuôi dạy đứa trẻ ấy. Nhưng mà chính bản thân tôi hiện tại vẫn còn cần được nuôi dạy. Làm sao lại có thể nghĩ tới điều ngu ngốc này cơ chứ.

Berlin là thành phố đẹp nhất và giàu giáo dục nhất trên thế giới. Tôi sẽ trở nên thật gớm ghiếc nếu tôi không có niềm tin sắt đá vào điều này. Hoàng đế không phải đang sống ở đây à? Ngài sẽ chẳng có nhu cầu sống ở đây nếu ngài không thích nơi này nhất, phải không? Mới đây, tôi nhìn thấy gia đình Hoàng tử trong chiếc xe không mui. Họ thật đáng yêu. Ngài Hoàng tử nhìn như một vị thần trẻ tuổi vui vẻ, còn người phụ nữ ngồi cạnh ngài ấy trong mắt tôi mới đẹp làm sao. Cô ấy được bao bọc kín trong lớp lông thú thơm phức. Dường như từ bầu trời xanh có cả cơn mưa hoa rơi xuống hai người họ.

Vườn thú ở đây thật tuyệt vời. Gần như ngày nào tôi cũng đi dạo trong vườn thú với cô gái trẻ, cô ấy là bảo mẫu của chúng tôi. Người ta có thể đi bộ trên những lối đi thẳng tắp hay quanh co dưới những tán cây xanh này hàng giờ liền. Ngay cả bố, người mà thực ra chẳng cần thiết gì phải phấn khích cho cam, cũng rất hào hứng đối với cái vườn thú này. Bố là một người có học thức. Tôi tin rằng, bố yêu tôi điên cuồng. Thật khủng khiếp nếu ông đọc được điều này, nhưng mà tôi sẽ xé bỏ những gì tôi đã viết. Sau rốt thì có vẻ không ổn lắm khi cứ thật ngu xuẩn và thiếu chín chắn làm sao, mà lại còn muốn viết nhật ký cơ chứ. Nhưng thỉnh thoảng thì ta cũng có chút nhàm chán, và khi đó ta rất dễ sa ngã vào những chuyện không thích hợp lắm. Cô bảo mẫu rất là tốt. Ờ thì đại thể là thế. Cô ấy trung thành và cô ấy yêu tôi. Ngoài ra thì cô ấy thật sự tôn trọng bố, đó là điều quan trọng nhất. Cô ấy có một thân hình gầy guộc. Cô bảo mẫu cũ của chúng tôi béo như một con ếch. Trông cô ấy lúc nào cũng như sắp nổ toang tới nơi. Khi đó thì cô ấy là người Anh, mà hiện nay chắc cô ấy vẫn là người Anh thôi, nhưng ngay từ cái lúc mà cô ấy cho bản thân được phép lếu láo thì cô ấy đã không còn can hệ gì với chúng tôi nữa. Bố đã đuổi việc cô ấy.

Hai người chúng tôi, là bố và tôi, sắp đi du lịch. Bây giờ đã tới lúc những người chính trực phải đi du lịch. Những người không đi du lịch vào thời gian cây cối xanh tốt và hoa nở tươi đẹp này không phải rất đáng nghi ngờ à? Bố sẽ đi ra biển, ông chắc chắn sẽ nằm dài trên cát cả ngày, và sẽ để ánh nắng mặt trời nướng tới nâu sẫm. Ông nhìn khỏe mạnh nhất là vào tháng 9. Khuôn mặt của ông không hợp với sự xanh xao mệt mỏi. Với lại cá nhân tôi mà nói, tôi lại thích những vệt cháy nắng trên mặt đàn ông. Nhìn cứ như là họ vừa quay về từ chiến tranh vậy. Nghe ngu ngốc trẻ con nhỉ? À, dĩ nhiên tôi vẫn còn là một đứa trẻ. Còn tôi, tôi sẽ đi về phía Nam. Đầu tiên sẽ dừng một chút ở Munich, sau đó tới Venice, đó là nơi ở của một người gần gũi với tôi tới mức không thể miêu tả được, đó là mẹ. Bố mẹ tôi sống ly thân vì một lý do nào đó, mà những điều thâm sâu về nó tôi không hiểu, mà cũng không đủ tư cách hiểu. Tôi sống chủ yếu với bố. Nhưng mà mẹ tôi cũng có quyền được sở hữu tôi trong một khoảng thời gian. Tôi cực kỳ mong đợi chuyến đi sắp tới. Tôi rất thích đi du lịch, mà tôi tin rằng, hầu hết mọi người cũng đều thích đi du lịch. Người ta trèo lên tàu, đoàn tàu khởi hành, và rồi hướng tới một nơi xa xôi. Người ta chỉ cần ngồi và được đưa tới một nơi xa bất định. Cuộc sống của tôi thực ra tốt đẹp tới mức nào? Tôi có biết gì về khó khăn, về nghèo khổ hay không? Không hề. Tôi thấy rằng cũng chẳng cần thiết phải có những trải nghiệm không đáng có như thế làm gì. Nhưng tôi thật sự cảm thấy thương cho những đứa trẻ nghèo khó. Tôi thà nhảy ra khỏi cửa sổ nếu ở vào hoàn cảnh như vậy.

Tôi và bố sống trong một khu sang trọng. Những nơi yên tĩnh, sạch sẽ tới mức đáng ngại ngùng và có vẻ cổ kính thì vốn được coi là sang trọng cả. Một nơi mới xây? Tôi không muốn sống trong một căn nhà hoàn toàn mới. Ở những nơi mới xây cứ có cái gì đó không ổn ấy. Người ta hầu như không thấy người nghèo, ví dụ như công nhân, ở quanh khu tôi ở nơi mà những ngôi nhà đều có vườn tược. Ở gần nhà tôi toàn chủ nhà máy, ông chủ ngân hàng và những người nhiều tiền, công việc của họ chính là giàu có. Vậy nên bố ít nhất cũng là rất khá giả rồi. Những người nghèo và những người nghèo hơn cả người nghèo không thể sống quanh đây được, bởi vì nhà đất ở đây quá đắt đỏ. Bố nói, giai cấp, nơi mà sự cùng khổ bao trùm, sống ở phía Bắc thành phố. Quả là một thành phố! Cái đó là cái gì: Phía Bắc? Tôi hiểu rõ Moscow hơn cả phía Bắc thành phố của chúng tôi. Đã có rất nhiều bưu thiếp từ Moscow, Petersburg, Wladiwostok hoặc từ Yokohama được gửi tới tôi. Tôi biết về bờ biển nước Bỉ và Hà Lan, tôi biết về cao nguyên Engadin với những ngọn núi chạm trời xanh và những thảm cỏ xanh mướt, nhưng mà về thành phố của chính mình thì? Có lẽ đối với nhiều và rất nhiều cư dân của chính mình, Berlin vẫn còn là một câu đố. Bố hỗ trợ nghệ thuật và các nghệ sĩ. Ông làm nghề buôn bán. Phải, các hoàng thân cũng thường tham gia buôn bán mà, thế nên công việc của bố là hoàn toàn cao quý. Ông mua và bán các loại tranh vẽ. Trong nhà chúng tôi treo những bức tranh rất đẹp. Điều chủ chốt trong việc làm ăn của bố, theo như tôi nghĩ, là nghệ sĩ nói chung đều không hiểu gì về kinh doanh, hoặc là họ vì một lý do gì đó không được phép hiểu về nó. Hoặc cũng có thể là vì thế giới quá rộng và vô cảm. Thế giới này không bao giờ để tâm tới sự tồn tại của nghệ sĩ. Và thế là, bố – người có phong thái lịch duyệt và nắm trong tay đủ các mối quan hệ cực kỳ quan trọng – xuất hiện và bằng những cách thông minh và khéo léo, ông đã làm cho một thế giới vốn nghèo nàn về nhu cầu nghệ thuật phải chú ý tới nghệ thuật và tới các nghệ sĩ, những người đang chết đói. Bố thường xuyên coi thường khách hàng. Nhưng mà ông cũng có vẻ coi thường cả nghệ sĩ nữa. Nó cũng còn tùy thuộc nhiều thứ.

Không, tôi không muốn sống lâu dài ở đâu khác ngoài Berlin. Sẽ tốt hơn khi trẻ con sống ở những thành phố nhỏ, những thành phố cũ kỹ và thối rữa sao? Hẳn nhiên sẽ có những thứ mà chỗ chúng tôi không có. Sự lãng mạn? Tôi tin mình không sai khi coi những thứ sống dở ấy là lãng mạn. Những thứ hỏng hóc, những thứ đổ nát, bệnh tật… ví dụ như một bức tường cổ? Những thứ chẳng có tác dụng gì ấy, nhưng đẹp đẽ một cách bí ẩn ấy, cái đó là lãng mạn nhỉ. Tôi thích mơ về những thứ như thế, nhưng mà tôi cảm thấy, chỉ cần mơ thôi là đã đủ lắm rồi. Cuối cùng thì thứ lãng mạn nhất mà trên đời này có, chính là trái tim và những con người nhạy cảm sẽ luôn mang theo bên mình hình ảnh những thành phố cổ kính, những nơi được bao quanh bởi những bức tường cực kỳ cũ kỹ ấy. Berlin của chúng tôi thì sắp nổ tung vì những thứ mới mẻ. Bố nói, những thứ gợi nhớ tới lịch sử sắp sửa biến mất hết ở đây, mọi người sắp sửa không còn biết về một Berlin xưa cũ nữa. Bố biết tất cả mọi thứ, hoặc ít nhất cũng là gần như tất cả. Ờ thì con gái của bố cũng được hưởng lợi từ việc ấy. Ừ thì những thành phố nho nhỏ nằm giữa khung cảnh thiên nhiên thì cũng đẹp đấy. Ở đó sẽ có nhiều chỗ ẩn náu thú vị để vui chơi, những hang động mà người ta có thể đến thăm, những đồng cỏ, những thửa ruộng và những cánh rừng chỉ cách có vài bước chân. Những ngôi làng như thế thì được bao bọc bởi màu xanh của cây cỏ, nhưng Berlin lại có lâu đài bằng băng, nơi mà mọi người có thể trượt băng vào giữa mùa hè nóng nhất. Berlin dẫn đầu tất cả các thành phố khác ở Đức về mọi mặt. Nơi này là nơi sạch nhất, hiện đại nhất thế giới! Ai đã nói thế? Nào, tất nhiên là bố rồi. Bố thật giỏi biết bao! Và chính tôi cũng học hỏi được nhiều từ bố. Đường phố ở Berlin của chúng tôi đã thoát khỏi những thứ bẩn thỉu và mấp mô. Chúng phẳng như mặt băng và lung linh như sàn nhà được đánh bóng một cách quá đáng. Hiện nay người ta đã nhìn thấy một vài người trượt patin. Ai mà biết một ngày nào đó tôi cũng sẽ làm như thế, tất nhiên là nếu nó chưa bị hết mốt. Ở đây có nhiều xu thế hoàn toàn không có nhiều thời gian để kịp lên sàn. Năm trước thì tất cả trẻ con và cả người lớn đều chơi Diabolo. Nhưng bây giờ thì trò chơi ấy đã lỗi thời rồi, người ta chẳng còn chơi nữa. Và nó cứ thay đổi như thế. Berlin luôn tạo ra xu hướng. Chẳng ai bị bắt buộc phải bắt chước cả, nhưng nữ thần bắt chước là kẻ thống trị vĩ đại của cuộc đời này. Và rồi thì ai cũng đều bắt chước hết.

Bố có thể rất đáng yêu, thực ra thì ông rất tốt tính, nhưng đôi khi bố cũng cáu kỉnh về những việc mà chẳng ai biết là việc gì, khi đó bố thực đáng ghét. Đúng thế, tôi đã nhận ra ở ông ấy, những sự bực bội âm thầm hoặc những điều không hài lòng làm người ta trở nên đáng ghét. Khi mà bố không vui, tôi cảm thấy mình lấm lét giống như một con chó bị đánh đập, chính vì thế bố nên tránh việc thể hiện ra xung quanh những điều ông thấy không phù hợp hoặc không hài lòng, ờ thì ngay cả khi xung quanh chỉ có mình con gái của ông ấy. Phải, có những người bố phạm phải những điều tội lỗi. Tôi hiểu được điều đó rất rõ. Nhưng mà ai không có điểm yếu, hoặc không bao giờ gây ra lỗi lầm cơ chứ? Ai mà lại không có những điều sai trái? Những phụ huynh mà cho rằng việc phải kiềm chế những cơn bão của bản thân trước lũ trẻ, là không quan trọng, sẽ rất nhanh chỉ còn là nô lệ của nó. Một ông bố nên tự chiến thắng tâm trạng tồi tệ của mình trong yên lặng (nhưng mà nó khó biết bao), hoặc nên trút sang những người lạ ấy. Con gái là một quý cô trẻ trung, và ở một ông bố có giáo dục tốt thì nên tồn tại một quý ông. Tôi phải nhấn mạnh một điều: tôi sống với bố như ở thiên đường vậy, và ngay cả khi tôi phát hiện ra những thiếu sót của ông, thì không có gì để nghi ngờ cả, đó chỉ là do sự thông tuệ mà ông đã truyền cho tôi đã theo dõi ông rất kỹ. Bố chỉ thích trút giận lên những người phụ thuộc mình về phần nào đấy. Có quá nhiều những người như vậy vo ve quanh ông ấy.

Tôi có phòng riêng của mình, đồ gỗ riêng, xa xỉ phẩm, sách vở riêng. Ôi Chúa, tôi được chu cấp rất sung túc. Tôi có biết ơn bố về điều đó không? Thật là một câu hỏi vô vị. Tôi rất nghe lời bố và tôi thuộc quyền sở hữu của bố, và hơn hết là ông còn được quyền tự hào về tôi nữa. Tôi làm ông  lo lắng, tôi là nỗi bận tâm trong nhà và ông được quyền mắng tôi. Tôi luôn cho rằng, việc tôi phải cười với ông mỗi khi ông mắng tôi giống như một kiểu trách nhiệm tế nhị. Bố thích mắng, ông hài hước nhưng cũng rất sôi nổi. Ông chất đống quà cáp cho tôi những dịp Noel. À mà đồ gỗ của tôi được thiết kể bởi một nghệ sĩ cũng không phải là không nổi tiếng. Dù sao thì bố cũng chỉ giao dịch với những người có danh tiếng nhất định. Ờ thì ông giao dịch với tên tuổi mà. Mà nếu đằng sau tên tuổi đó còn có thêm một con người nữa thì càng tốt. Sẽ kinh khủng biết bao nếu phải biết một người nổi tiếng nhưng lại cảm thấy người đó chẳng hề xứng đáng. Tôi biết rất nhiều người nổi tiếng như vậy. Nổi tiếng kiểu ấy chẳng phải như là bệnh nan y à? Trời ơi, xem cách tôi diễn đạt kìa.

Đồ gỗ của tôi được sơn màu trắng và được một bàn tay am hiểu nghệ thuật vẽ lên những bông hoa và trái cây. Nhìn đáng yêu lắm, và người vẽ chúng là một con người tuyệt vời, người được bố đánh giá rất cao. Ai mà được bố đánh giá cao thì phải thấy mình có quyền tự mãn lắm. Ý tôi là, có thể nói là, nếu bố tử tế với một ai đó, mà người đó không nhận ra và chỉ cư xử như thể điều đó chẳng đáng gì, thì đương nhiên là họ đang tự hủy hoại mình. Họ nhìn thế giới không được rõ. Tôi đánh giá bố là một người hiếm có mà rất rõ ràng là tạo ra ảnh hưởng với thế giới.

Có nhiều quyển sách làm tôi thấy nhàm chán. Vậy thì chắc chắn đó không phải là những quyển sách đúng đắn, ví dụ như những quyển sách được gọi là cho „trẻ em“. Những loại sách đó là một sự sỉ nhục. Như thế nào ư? Người ta dám đưa cho trẻ con đọc những quyển sách mà không vượt quá tầm hiểu biết của chúng? Với trẻ con thì người ta không nên nói chuyện một cách trẻ con, bởi vì như thế thì quá trẻ con. Tôi đây, ngay cả khi tôi chỉ là một đứa trẻ, cũng rất ghét sự trẻ con này.

Đến bao giờ thì tôi sẽ ngừng quan tâm tới đồ chơi? Ồ không, đồ chơi thì rất dễ thương, và tôi còn chơi với búp bê lâu, tôi biết điều đó, nhưng đó là tôi chơi một cách có ý thức. Tôi biết, nghe nó ngu ngốc thật, nhưng sự ngốc nghếch và vô tích sự cũng rất hay mà. Những người mang dòng máu nghệ sĩ, họ hẳn cũng thấy vậy. Có nhiều nghệ sĩ trẻ khác nhau đến ăn với chúng tôi, ý tôi là đến với bố. Tức là họ được mời, và họ xuất hiện. Thường là tôi viết thư mời, hoặc là cô bảo mẫu viết, và sau đó chỉ còn sự vui vẻ náo nhiệt thống trị trên bàn ăn, cái bàn ấy tất nhiên là không có phô trương hay khoe khoang gì, mà trông như của một gia đình quý phái. Bố có vẻ thích được vây quanh bởi những người trẻ tuổi và những người trẻ hơn ông, thế nhưng thực ra ông mới luôn là người sôi nổi và trẻ trung nhất. Thường thì ông là người nói chủ yếu, người khác nghe hoặc người ta có thể tự cho phép mình đưa ra chút nhận xét, thường thì rất hài hước. Bố nổi trội hơn tất cả mọi người về trình độ và sự hiểu biết vượt bậc về thế giới, và tất cả những người này đều học hỏi từ bố, tôi thấy được rất rõ ràng. Nhiều lúc tôi phải bật cười bên bàn, thế rồi tôi nhận được những sự quở trách nhẹ nhàng hoặc không nhẹ nhàng lắm. Đúng vậy, sau giờ ăn thì ở chỗ chúng tôi được phép lười biếng. Bố nằm ườn trên ghế sofa bằng da và bắt đầu ngáy, cái này thực ra là thứ âm thanh rất tệ. Nhưng tôi yêu chết cách cư xử của bố, thế nên tôi cũng thích luôn cả việc bố ngáy ngủ rất thật thà. Có phải ai lúc nào cũng muốn, cũng nói chuyện được đâu.

Bố chi rất nhiều tiền. Bố có thu nhập và tất nhiên cả chi tiêu, ông sống và hướng tới lợi nhuận, và ông để cho người khác được sống. Thậm chí trông ông có vẻ lãng phí và tiêu hoang. Ông luôn ở trong trạng thái vận động. Rất rõ ràng ông thuộc về những người luôn hưởng thụ việc mạo hiểm, thậm chí cảm thấy nó thật sự cần thiết. Chúng tôi nói nhiều về thành công và thất bại. Những ai đã ăn cơm hoặc giao thiệp với chúng tôi đều là những người từng có thành công lớn hay nhỏ nào đó trên thế giới. Thế nào là thế giới? Là tin đồn hay buổi thảo luận? Bố luôn là người đứng giữa những cuộc nói chuyện đó. Bố thậm chí cố ý đưa đẩy những việc ấy tới một giới hạn nhất định. Mục tiêu của bố luôn là tạo ra quyền lực. Ông luôn tìm cách phát triển mình, với những người mà ông có hứng thì để tự khẳng định. Nguyên tắc của bố là: đối với những người tôi không có hứng thú, thì họ chỉ đang tự hủy. Kết quả là, bố lúc nào cũng toả ra một niềm tin lành mạnh vào giá trị con người mình và có thể tiến bước về phía trước, vững vàng và chắc chắn. Ai mà không quan tâm gì đến ý nghĩa của bản thân, thì người đó sẽ chẳng thấy làm sao cả khi họ làm việc xấu. Tôi nói chuyện kiểu gì ấy nhỉ? Chắc là tôi học nó từ bố à?

Tôi đang được hưởng thụ sự giáo dục tốt đúng không? Tôi từ chối việc nghi ngờ điều đó. Người ta giáo dục tôi như một cô gái lớn lên tại thành phố lớn cần phải được giáo dục như thế, với niềm tin và đồng thời với phần nào đó nghiêm khắc, điều này cho phép tôi mà đồng thời cũng bắt tôi tập cho quen với sự tinh tế. Người đàn ông, người sau này sẽ cưới tôi ấy, phải giàu có hoặc ít nhất phải có nền tảng về một tương lai chắc chắn và đầy đủ. Nghèo khó? Tôi không thể nghèo khó được. Với tôi và những sinh vật giống tôi mà nói, là không thể chịu cảnh bần cùng về kinh tế được. Như thế thật ngu ngốc. Còn lại thì chắc chắn là tôi sẽ ưu tiên lối sống đơn giản, tôi không thích sự phô trương vênh váo hời hợt. Sự giản đơn hẳn phải là điều xa xỉ. Từng thứ một nhất nhất đều phải lung linh trong sự chỉn chu, và những sự tinh tế nhường ấy trong cuộc sống, được đẩy lên đến độ hoàn hảo, đều cần đến tiền. Các tiện nghi thì đều đắt đỏ.

Tôi có vẻ nói mạnh mồm nhỉ? Có phải là hơi bất cẩn không? Tôi sẽ yêu chứ? Tình yêu là gì? Những thứ lạ lùng và tuyệt vời hẳn đang chờ đợi tôi phía trước, khi vẫn còn quá nhiều thứ tôi không biết, tôi còn quá trẻ để hiểu. Tôi sẽ còn trải qua những gì nữa đây?

Đinh Vân Anh dịch

(Dịch từ nguyên bản tiếng Đức “Die kleine Berlinerin”)