Clarice Lispector, Giờ khắc của vì sao ấy (trích)

Thời gian đọc: 17 phút

(Bài viết thuộc Zzz Review số 4, 20-1-2019.)

“Lispector sở hữu, giống như Borges trong tác phẩm hư cấu của ông, một khả năng viết như thể trước đấy chưa có ai từng cầm bút viết, như thể sự độc đáo và tươi mới của tác phẩm đến với thế giới một cách bất ngờ.

Giờ khắc của vì sao ấy được in tháng 10 năm 1977, một thời gian ngắn trước khi bà mất vì ung thư. Với tác phẩm cuối đời này, Lispector đã viết như thể cuộc đời bà mới bắt đầu, nó gợi cho ta cảm giác bà có nhu cầu muốn khuấy đảo bản thân cái trần thuật để xem nó sẽ dẫn bà đến đâu, bà, một nhà văn hoang mang và độc đáo, và chúng ta, những độc giả hoang mang và hăm hở của bà.”

– Colm Tóibín

GIỜ KHẮC

CỦA VÌ SAO ẤY

TẤT CẢ LÀ DO TÔI

HAY

GIỜ KHẮC CỦA VÌ SAO ẤY

HAY

ĐỂ CÔ ẤY TỰ LO LẤY

HAY

QUYỀN ĐƯỢC THÉT LÊN

.CÒN TƯƠNG LAI THÌ.

HAY

CẤT LÊN ĐIỆU BLUES

HAY

CÔ KHÔNG BIẾT THÉT

HAY

CẢM GIÁC MẤT MÁT

HAY

HUÝT SÁO TRONG GIÓ TỐI

HAY

TÔI KHÔNG LÀM ĐƯỢC GÌ

HAY

THUẬT LẠI NHỮNG SỰ KIỆN TRƯỚC ĐÓ

HAY

TRUYỆN MÙI MẪN RẺ TIỀN

HAY

LẺN RA CỬA SAU

Cả thế giới này bắt đầu bằng một từ ừ. Một phân tử nói ừ với một phân tử khác và cuộc sống ra đời. Nhưng trước thời tiền sử đã có tiền sử của tiền sử, đã có cái chưa bao giờ và đã có cái ừ. Luôn là như vậy. Tôi không biết tại sao, nhưng tôi biết chắc vũ trụ này chưa bao giờ bắt đầu.

Đừng lầm lẫn, tôi phải nỗ lực khủng khiếp mới đơn giản được.

Chừng nào vẫn còn những câu hỏi không có câu trả lời, tôi còn tiếp tục viết. Làm sao bắt đầu từ mở đầu, nếu sự việc xảy ra từ trước khi chúng xảy ra? Nếu như những con quái vật tận thế tồn tại từ trước thời tiền-tiền sử? Nếu như câu chuyện này còn chưa tồn tại, nó sẽ tồn tại. Suy nghĩ là một hành động. Cảm nhận là một thực tế. Gộp hai cái đó lại – tôi là người viết cái tôi đang viết. Chúa trời là thế giới này. Sự thật luôn là một dạng sức mạnh nội tại không lời giải thích. Phần chân thật nhất trong đời tôi là một cái khó bề nhận ra, cực kỳ riêng tư và không từ nào có thể diễn tả. Trái tim tôi đã tự rũ bỏ mọi ham muốn và thu lại thành nhịp đập cuối cùng, hoặc đầu tiên. Cơn đau răng kéo dài xuyên suốt truyện này làm cho miệng tôi nhói lên đau điếng. Tôi rú lên một giai điệu chói tai, cao vút và đảo phách – đó là nỗi đau của riêng tôi, tôi người mang theo thế giới này, nơi chẳng có mấy hạnh phúc. Hạnh phúc? Tôi chưa bao giờ gặp phải từ nào ngớ ngẩn hơn thế, cái từ bịa ra của tất thảy những cô gái Đông Bắc Brazil ở ngoài kia.

Tôi nên giải thích rõ rằng câu chuyện này là kết quả của một hình dung không lấy gì làm chóng vánh – hai năm rưỡi qua tôi đã chậm rãi tìm ra những tại sao. Hình dung đó là về sự xuất hiện nhãn tiền của. Của cái gì? Có lẽ tôi sẽ tìm ra sau. Cũng giống như tôi đang viết ngay lúc tôi đang được đọc. Chỉ có điều tôi không bắt đầu với cái kết thúc sẽ biện giải cho phần mở đầu – bởi cái chết dường như đưa ra lời bình luận về sự sống – vì tôi phải ghi lại những sự kiện xảy ra trước đó.

Vào lúc này tôi đang viết với đôi chút khiêm nhường lúc trước bởi tôi đang nhảy vồ vào các vị với một câu chuyện quá đỗi bề ngoài và hiển ngôn. Nhưng từ nó có thể dòng máu hôi hổi sự sống sẽ chảy ra và lập tức đông đặc lại thành những cục thạch run rẩy. Liệu một ngày nào đó câu chuyện này có trở thành sự đông đặc của chính tôi? Làm sao tôi biết được. Nếu có chút sự thật gì trong nó – và tất nhiên câu chuyện này là thật dù được tôi tạo ra – hãy để mỗi người nhận ra nó trong mình bởi tất cả chúng ta đều là một và ai không rỗng túi thì sẽ rỗng tinh thần hay khao khát bởi người đó thiếu đi một thứ còn quý hơn vàng – có những người bị thiếu cái phần cốt yếu mong manh ấy.

Làm sao tôi biết được tất cả những gì sắp đến, những điều bản thân tôi vẫn không biết vì tôi chưa bao giờ sống qua? Bởi trên một con phố Rio de Janeiro, tôi nhận thấy trong không trung cảm giác bị đoạ đày trên khuôn mặt một cô gái Đông Bắc. Phải kể thêm là năm xưa tôi từng lớn lên ở khu Đông Bắc. Ngoài ra tôi biết điều này điều kia cũng còn bởi tôi đang sống. Những ai đang sống đều biết cả, kể cả khi họ không biết là họ biết. Thế đấy các quý ông, các vị biết nhiều hơn những gì các vị nghĩ và chỉ đang vờ như là không phải.

Tôi không định làm cho cái mình sắp viết trở nên phức tạp, dù cho tôi sẽ phải dùng từ ngữ để giữ chân bạn. Truyện này – tôi đã quyết định bằng ảo tưởng về tự do ý chí – sẽ có khoảng bảy nhân vật và tôi dĩ nhiên là người quan trọng hơn hết. Tôi, Rodrigo S. M. Đây sẽ là một truyện truyền thống, bởi tôi không muốn mình hiện đại quá và đi chế ra những từ thời thượng để làm cho mình độc đáo. Thế cho nên tôi sẽ thử đi ngược lại thói quen thông thường của mình mà tạo ra một câu chuyện có mở, thân và một “cái kết tráng lệ” theo sau là im lặng và mưa rơi.

Một câu chuyện hết sức bề ngoài và hiển ngôn, phải vậy, nhưng lại chứa đựng những bí mật – đơn cử là một trong các tiêu đề, “Còn tương lai thì,” đứng trước nó là dấu chấm mà đằng sau nó cũng là dấu chấm. Đây không phải do tôi lên cơn dở – đọc đến cuối có lẽ các vị sẽ hiểu tại sao lại phải định ranh giới như thế. (Tôi chỉ mới bắt đầu soạn ra cái kết, một cái kết mà, trong phạm vi sự nghèo nàn của tôi cho phép, tôi muốn nó thật kỳ vĩ.) Nếu như thay vì dấu chấm nó kết thúc bằng dấu chấm lửng, tiêu đề này sẽ gợi ra đủ những hình dung khả dĩ ở nơi bạn, thậm chí có thể còn suy đồi và tàn nhẫn. Tuy nhiên, đúng là tôi cũng không thương xót gì nhân vật chính của mình, cái cô gái đến từ Đông Bắc: đó là một câu chuyện tôi muốn mình lạnh lùng. Nhưng tôi có quyền được lạnh lùng đến đáng buồn còn các vị thì không. Thế cho nên tôi sẽ không cho phép các vị. Đây không chỉ là một câu chuyện, mà trên hết nó là sự sống nguyên sinh đang hít thở, hít thở, hít thở. Làm bằng chất liệu rỗ lỗ chỗ, một ngày tôi sẽ sống cuộc đời một phân tử chờ cú nổ nguyên tử có thể kéo đến hoặc không. Cái tôi viết ra không chỉ là một sự kể chuyện đơn thuần, tôi có nghĩa vụ phải kể về riêng cô gái này giữa cả nghìn cô gái như cô. Và có bổn phận, dù bằng một cung cách đơn giản, hé lộ cuộc đời cô.

Vì ta có quyền thét lên.

Thế nên tôi thét lên.

Một tiếng thét thuần tuý không kèm theo xin xỏ của bố thí. Tôi biết có những cô gái bán cơ thể họ, thứ duy nhất họ sở hữu, để đổi lấy một bữa ăn ngon thay cho một cái sandwich xoàng. Nhưng người tôi sắp kể các vị nghe đến cả cơ thể còn không có mà bán, chẳng ai thèm muốn cô, cô là một trinh nữ và vô hại, sẽ không ai nhớ cô. Hơn thế nữa – tôi mới nhận ra – cũng sẽ không ai nhớ tôi. Và kể cả cái tôi đang viết đây một ai đấy khác cũng có thể viết. Một tay đàn ông, hẳn vậy, bởi là phụ nữ thì câu chuyện này sẽ chan chứa nước mắt.

Giống như cô gái Đông Bắc ấy, có cả ngàn cô gái sống rải rác trong những xóm trọ lụp xụp, chung nhau một căn phòng, đứng đằng sau quầy thu ngân làm việc đến kiệt sức. Họ thậm chí còn không nhận ra mình có thể bị người khác thế chỗ dễ dàng, và họ có biến mất khỏi bề mặt trái đất thì cũng chẳng ai biết. Chỉ một số kháng cự lại, và theo những gì tôi được biết, họ chẳng bao giờ phàn nàn bởi không biết phải phàn nàn với ai. Cái người “ai” ấy liệu có tồn tại không?

Tôi đang làm nóng cơ thể để bắt đầu, chà chà hai tay vào nhau để lên dây cót tinh thần. Tôi mới nhớ ra có thời để làm nóng tinh thần tôi đã cầu nguyện: chuyển động là tinh thần. Lời cầu nguyện là một cách để gặp mình trong lặng thinh, khuất khỏi mọi người. Khi cầu nguyện linh hồn tôi trống rỗng – và cái trống rỗng ấy là tất cả những gì tôi có thể có. Ngoài nó ra không còn gì khác. Nhưng sự trống rỗng có giá trị và vẻ ngoài của số nhiều. Một cách để có được là không nhìn, một cách để sở hữu là không hỏi mà chỉ tin rằng sự im lặng tôi tin đang ở trong mình chính là câu trả lời cho… cho bí ẩn của tôi.

Tôi định, như đã bóng gió nói lúc trước, viết mỗi lúc một đơn giản hơn. Tuy nhiên, chất liệu tôi có lại quá sơ lược và nghèo nàn, chi tiết về nhân vật thì ít ỏi và không mấy gợi tả; những chi tiết, tỉ mỉ, triệt để, dội từ tôi đến tôi, đây là thứ công việc thợ mộc.

Phải, nhưng đừng quên rằng muốn viết bất cứ thứ gì chất liệu cơ bản của tôi là từ ngữ. Thế cho nên câu chuyện này sẽ được tạo ra từ những con chữ gom lại với nhau thành câu và từ những câu thoát ra một ý nghĩa bí mật, vượt xa khỏi từ hay câu ấy. Lẽ dĩ nhiên, như tất cả những người cầm bút tôi hay có khuynh hướng dùng một thứ ngôn ngữ căng mọng: tôi biết những tính từ tuyệt cú, những danh từ nặng trịch, những động từ mảnh mai đến độ chúng lao mình qua không trung biến thành hành động, bởi từ ngữ là hành động, các vị đồng tình với tôi chứ? Tôi sẽ không tô điểm cho từ ngữ bởi nếu tôi chạm vào bánh mì của cô gái ấy nó sẽ biến thành vàng – và cô gái (mười chín tuổi) cô gái ấy sẽ không nhai được bánh mì và chết vì đói. Thành thử tôi phải nói năng đơn giản để khắc hoạ sự tồn tại nhạt nhoà và mong manh của cô. Tôi, một cách khiêm nhường, giới hạn cho mình – nhưng cũng không gõ mõ khua chiêng cái sự khiêm nhường này làm gì bởi như thế không còn là khiêm nhường nữa – tôi giới hạn cho mình chỉ được kể lại các cuộc phiêu lưu tầm phào của một cô gái sống ở một thành phố chống lại cô từ A đến Z. Cô, người đáng nhẽ nên tiếp tục ở lại cái xó Alagoas hẻo lánh, mặc chiếc váy suông và không nên dây vào máy đánh chữ, bởi cô viết chẳng ra hồn và đến trường đi học được nhõn ba năm. Bởi dốt quá nên cô phải gõ từng chữ từng chữ một. Bà dì cô đã dạy cho cô một khoá đánh máy cấp tốc. Và cô gái đã có được chút phẩm cách: sau rốt thì cô cũng đã là một nhân viên đánh máy. Dù hiển nhiên là cô chẳng tán đồng những khi thấy hai phụ âm được ghép vào nhau và gõ lại từ những chữ viết tay tròn tròn, xinh xinh của người sếp thân yêu cái từ “bổ nhiệm” như cách cô sẽ nói từ đó: “bổ nihiệm.”

Xin bỏ quá cho tôi, nhưng tôi sẽ tiếp tục nói về mình, dù tôi chẳng biết mình là ai, và trong khi viết tôi có đôi chút ngạc nhiên bởi tôi phát hiện ra mình có một số phận. Ai mà chẳng đã có lúc tự hỏi: phải chăng mình là một con quái vật, hay làm người chính là như thế này đây?

Trước đó, tôi muốn chỉ ra rằng cô gái này chẳng biết gì về mình ngoại trừ chuyện sống trôi dạt không mục đích. Nếu cô đủ ngốc để tự hỏi “Tôi là ai?” cô sẽ ngã oạch ra. Bởi “Tôi là ai?” tạo ra một nhu cầu. Và làm sao mà thoả mãn được nhu cầu ấy? Hỏi mình câu đó chỉ có những người khuyết đi một mảnh.

Người mà tôi sẽ kể các vị nghe ngốc đến nỗi đôi khi cô cười với người đi đường. Người ta không cười lại bởi họ thậm chí còn chẳng nhìn cô.

Quay lại về tôi: cái tôi sắp viết ra không thể nào vào đầu những người tiêu chuẩn cao và thèm những cái tinh hoa. Bởi cái tôi nói ra sẽ rất trần trụi. Dù cho đằng sau nó – và ngay cả lúc này – là cái bóng bị giày vò luôn xuất hiện trong những giấc mơ khi đêm đến, trong giày vò, tôi đi ngủ. Thành thử đừng mong đợi các vì sao trong những trang kế: sẽ không có gì lấp lánh cả, đây là một thứ chất liệu tối đặc vốn dĩ vẫn bị xem thường. Đó là bởi câu chuyện này thiếu đi một giai điệu êm tai. Nhịp điệu của nó đôi khi lại nghịch tai. Và nó chứa đựng sự thật. Tự dưng tôi đâm yêu những sự thật không có văn chương – sự thật là những hòn đá tảng và hành động giờ lại gây hứng thú cho tôi hơn suy nghĩ, ta không thể chạy được khỏi sự thật.

Tôi tự hỏi mình có nên nhảy cóc và phác ra ngay cái kết. Nhưng tình thực tôi cũng chẳng biết chuyện sẽ đưa đẩy thế nào. Và cũng vì tôi nhận ra mình phải đi từng bước từng bước một theo một tiến trình đo đếm bằng giờ: kể cả con vật cũng không thoát được thời gian. Và đây cũng là điều kiện tối cơ bản của tôi: từ tốn đi theo, dù cho có mất kiên nhẫn với cô gái.

Với câu chuyện này tôi sẽ nộp mình cho xúc cảm, và tôi biết rõ lắm rằng mỗi ngày sống là một ngày trộm được từ tay thần chết. Tôi không phải là trí thức, tôi viết bằng cơ thể mình. Và cái tôi viết là một màn sương ẩm. Từ ngữ là âm thanh được tiếp thêm những cái bóng không đồng đều giao nhau, vú đá, đăng ten, tiếng đàn organ được nâng tầm. Tôi hồ như không dám thốt lên từ gì với cái tấm lưới sống động và phong phú, bệnh hoạn và tăm tối này, đối âm của nó là những âm trầm dày của nỗi đau. Allegro con brio. Tôi sẽ thử moi vàng ra từ than. Tôi biết mình đang trì hoãn câu chuyện và vờn bóng mà không có bóng. Liệu sự thật có phải một hành động? Tôi thề rằng cuốn sách này viết ra mà không có từ ngữ. Nó là một tấm ảnh câm. Cuốn sách này là một sự im lặng. Cuốn sách này là một câu hỏi.

Nhưng tôi ngờ rằng tất thảy những lời tán láo này chỉ là để trì hoãn sự nghèo nàn của câu chuyện, vì tôi sợ. Trước khi cô đánh máy này nhô ra trong đời tôi, tôi là một gã thậm chí có phần mãn nguyện với đời, dù thành công trong văn chương chỉ có tí con con. Mọi chuyện kiểu như tốt đẹp quá đến độ có thể xuống dốc không phanh vì những thứ chín kỹ rồi sẽ thối đi.

Và vậy là đột nhiên ý tưởng vượt qua giới hạn của chính mình đã hấp dẫn tôi. Và đó là lúc tôi nghĩ đến việc viết về thực tế, bởi thực tế vượt quá tầm của tôi. Bất kể “thực tế” có nghĩa là gì. Liệu cái tôi sắp kể có mùi mẫn quá không? Có thể đấy, nhưng thế thì ngay bây giờ đây tôi sẽ vắt kiệt nước đi và rắn lại. Nhưng ít ra thì cái tôi đang viết không xin xỏ ân huệ hay giúp đỡ: nó chịu đựng nỗi đau, thôi thì dùng tạm từ đó, với phẩm cách như một nam tước.

Thôi không lan man nữa. Có vẻ như tôi đang đổi cách viết. Nhưng tình thực là tôi chỉ viết cái tôi muốn, tôi không phải dân chuyên – và tôi phải viết về cái cô gái Đông Bắc này nếu không tôi sẽ nghẹt thở. Cô ta đang buộc tội tôi và để bảo vệ mình tôi phải viết về cô. Tôi viết bằng những nét vẽ bạo liệt của người hoạ sĩ. Tôi sẽ đối mặt với những sự thật như thể chúng là những hòn đá không thể chữa trị nổi tôi nói đến lúc trước. Giá gì có thể nghe thấy tiếng chuông ngân để cho tôi lên tinh thần mà dò đoán thực tế. Và mong sao thiên thần vỗ cánh như những con ong bắp cày trong suốt quanh cái đầu bốc hoả của tôi bởi cái đầu này muốn rốt cuộc hoá thân thành một vật thể, như thế dễ hơn.

Liệu có thể nào hành động thực sự vượt quá tầm từ ngữ?

Nhưng khi tôi viết – thì hãy gọi mọi thứ bằng đúng tên của chúng. Một vật là một từ và khi không có từ nó sẽ được tạo ra. Này chính là Thượng đế của các vị lệnh cho chúng ta phải tạo ra.

Tại sao tôi lại viết? Trước tiên bởi tôi nắm bắt được tinh thần của ngôn ngữ và cũng vì vậy mà đôi khi chính hình thức lại tạo ra nội dung. Thành thử những dòng tôi viết đây không phải là vì cô gái Đông Bắc mà là bởi cái nguyên nhân nghiêm trọng, “sự bất khả kháng,” hay nói như từ họ dùng trong các văn bản chính quy, “sự áp chế của pháp luật.”

Phải, sức mạnh của tôi nằm nơi sự một mình. Tôi không sợ mưa trút xuống hay gió ào ào thổi, vì tôi cũng là bóng tối của đêm đen. Dù cho tôi không chịu nổi tiếng huýt sáo hay tiếng chân bước trong bóng tối. Bóng tối? Tôi chợt nhớ lại một cô bạn gái: cô trải đời và trong cơ thể cô là cả một bóng tối. Tôi không bao giờ quên cô: ta không bao giờ quên người mình ngủ cùng. Sự việc ấy xăm lên da thịt này một vết rực lửa và thoáng thấy cái vết ấy thôi người khác sẽ hãi hùng bỏ chạy.

Giờ thì tôi muốn nói về cô gái Đông Bắc. Điều tôi định nói là: cô giống như một con chó hoang không chịu theo ai ngoại trừ chính nó. Cả tôi cũng vậy, thất bại này rồi thất bại khác đã trả tôi về cho tôi nhưng chí ít tôi cũng muốn tìm gặp thế giới và Thượng đế của nó.

Tôi muốn điểm thêm một chi tiết này về cô gái trẻ ấy và tôi, rằng chúng tôi sống hoàn toàn trong hiện tại bởi lúc nào cũng vĩnh viễn là ngày hôm nay và ngày mai sẽ lại là một ngày hôm nay, vĩnh viễn là trạng thái của mọi thứ vào chính lúc này.

Cơn sợ vừa mới trồi lên khi tôi bắt đầu viết về cô gái Đông Bắc. Và câu hỏi đặt ra là: tôi viết bằng cách nào? Tôi có thể xác nhận tôi viết bằng tai giống như tôi học tiếng Anh với tiếng Pháp bằng tai. Kinh nghiệm viết lách của tôi? Tôi có nhiều tiền hơn những người chết đói, điều này không hiểu sao khiến cho tôi không thành thật. Chỉ lúc nào cần nói dối tôi mới nói dối. Nhưng tôi không nói dối khi viết. Còn gì nữa? Phải, tôi không thuộc về tầng lớp nào, hoàn toàn nằm ngoài rìa. Tầng lớp thượng lưu nhìn tôi như một con quái vật lập dị, tầng lớp trung lưu lo tôi sẽ làm họ rối loạn, tầng lớp thấp thì không bao giờ đến với tôi.

Không, viết được không dễ đâu. Khó như đập đá ấy. Nhưng tia lửa và mảnh vụn sẽ bắn ra như đập thép.

Ôi, tôi vẫn chưa đủ dũng cảm để bắt đầu và thậm chí còn không biết tên cô gái. Chưa kể đến câu chuyện này làm tôi tuyệt vọng vì nó quá đơn giản. Cái tôi dự định kể dường như quá dễ hiểu và dễ tiếp nhận đối với mọi người. Nhưng giảng giải cho ra lại rất khó. Bởi tôi sẽ phải làm sáng rõ một thứ đã gần như bị xoá sổ và tôi còn không thấy rõ. Dùng hai bàn tay dùng những ngón tay cứng đờ lấm bùn mà lần tìm một thứ vô hình cũng đang nằm trong đống bùn.

Tôi biết chắc một điều: khi kể câu chuyện này tôi sẽ phải xử lý một việc rất mong manh: tạo thành một con người trọn vẹn mà dứt khoát là cũng đang sống, hít thở hệt như tôi. Chăm sóc cho cô ấy nhé bởi tất cả những gì tôi có thể là chỉ ra cô ấy để các vị có thể nhận ra cô ấy trên đường, bước chân nhẹ như không bởi tấm thân gày gò đang run lên lẩy bẩy. Và nếu như câu chuyện của tôi buồn quá? Sau này tôi chắc chắn sẽ viết một cái gì đó tươi vui, nhưng sao lại là tươi vui? Vì tôi cũng là một người biết hát bài kính Chúa và một ngày nào đó, biết đâu đấy, tôi sẽ hát lên những lời ngợi ca thay cho những khốn khó của cô gái Đông Bắc.

Còn lúc này tôi muốn bước đi trần truồng hay áo rách tả tơi, tôi muốn được nếm thử một lần cái vị có như không có của bánh thánh mà người ta nói. Ăn bánh thánh giống như nếm sự vô vị của thế giới và đắm mình trong cái không. Đây sẽ là sự dũng cảm của tôi, buông bỏ những cảm giác thoải mái cũ của mình.

Giờ thì đang rất không thoải mái: để kể về cô gái tôi không thể cạo râu trong nhiều ngày và phải mang quầng thâm dưới mắt do thiếu ngủ, lăn ra ngủ gật vì kiệt sức, một người lao động chân tay. Bên cạnh việc tròng lên người những cái áo cái quần đã rách tả tơi. Tất tật để hạ mình xuống ngang với cô gái Đông Bắc. Mà vẫn ý thức được là mình cần phải chỉn chu hơn khi ra ngoài giao tiếp với các cộng đồng đòi hỏi rất nhiều ở cái con người đang ngồi đây gõ chữ.

[… ]

Hành động của câu chuyện này sẽ kết thúc bằng việc tôi chuyển hóa thành một người khác và việc tôi đập bẹp mình thành đồ vật. Phải, thậm chí câu chuyện còn có thể biến thành cây sáo réo rắt cho tôi quấn quanh như một dây leo.

Nhưng nào hãy quay lại ngày hôm nay, bởi như chúng ta biết, hôm nay là hôm nay. Chắc các vị chẳng hiểu gì đâu và tôi, hơi chút tuyệt vọng, nghe thấy các vị cười nhạo bằng cái tiếng cười gắt, khàn của người già. Và tôi nghe thấy những tiếng chân bước đều đặn ngoài phố. Tôi run lên vì sợ. May một nỗi là cái tôi sắp viết ra, bằng cách nào đó, đã được viết sẵn trong tôi. Tôi chỉ việc chép lại từ mình ra, mỏng manh như một cánh bướm trắng. Ý tưởng cánh bướm trắng này xuất hiện bởi, nếu cô gái kết hôn, cô ấy sẽ kết hôn gầy, nhẹ và, như một cô trinh nữ, váy trắng phủ đến gót chân. Hoặc cũng có thể cô sẽ không kết hôn? Sự thật là tôi đang nắm một số phận trong tay nhưng lại không đủ sức mạnh để tự do tạo dựng: tôi đi theo một con đường không nhìn thấy nhưng tang tóc. Tôi phải tìm kiếm một sự thật vượt quá khả năng của mình. Tại sao tôi lại đi viết về một cô gái trẻ mang theo cái nghèo nàn thậm chí chẳng được tô điểm lại? Có lẽ vì cô có chốn nương náu trong mình và cũng còn bởi trong cái nghèo nàn cơ thể và tinh thần có thể đạt đến sự thánh thiện, và tôi muốn cảm nhận được hơi thở của cái vượt quá bản thân mình. Để lớn hơn chính mình, bởi tôi quá bé nhỏ.

Tôi viết vì tôi không có gì khác để làm trên đời này: tôi bị thừa ra trên mảnh đất con người. Tôi viết bởi tôi cùng quẫn và tôi mệt, tôi không thể chịu nổi sự nhàm chán phải làm mình và nếu không phải nhờ có viết, cái luôn luôn mới mẻ ấy, tôi sẽ chết mỗi ngày, ấy là nói biểu tượng thế. Nhưng tôi đã sẵn sàng lẻn đi qua cửa sau. Tôi đã trải nghiệm hồ như tất thảy, kể cả đam mê và sự khốn cùng của đam mê. Giờ tôi chỉ muốn có cái tôi đã có thể là mà chưa bao giờ là.

Dường như tôi biết cả những chi tiết nhỏ nhặn nhất về cô gái Đông Bắc, sau rốt thì tôi sống với cô và bởi tôi đã dò đoán đủ thứ về cô, cô dính chắc trên da tôi như một thứ mật đường dính dớp hay bùn bẩn. Khi còn bé tôi có đọc truyện về một ông lão sợ không dám qua sông. Đúng lúc đó một cậu thanh niên xuất hiện, cả cậu cũng đang muốn qua sông. Ông lão bèn tóm lấy cơ hội ấy mà nói:

– Cậu đem cả tôi sang nhé? Cõng tôi trên vai?

Chàng thanh niên đồng ý và khi đã qua sông, nói với ông lão:

– Đến nơi rồi này, ông xuống đi.

Nhưng ông lão láu cá và khôn ngoan đáp lại:

– Quên đi nhá! Ở trên này thích lắm tôi sẽ không bao giờ bỏ cậu mà đi!

Thì đó, cô đánh máy không muốn rời khỏi vai tôi. Là tôi, chứ không phải ai khác, người nhận ra sự xấu xí và lăng loàn của cái nghèo nàn. Đó là lý do tôi không biết liệu câu chuyện của mình có thành ra… thành ra cái gì? Tôi không biết gì hết. Tôi vẫn chưa lên dây cót tinh thần được để viết. Liệu có chuyện gì diễn ra không? Có chứ. Nhưng là chuyện gì? Cái đó tôi cũng không biết. Tôi không có ý định khơi lên trong các vị những mong đợi hăm hở, khốn khổ: tôi thực sự không biết cái gì đang đợi trước mắt, trong tay tôi là một nhân vật nhấp nha nhấp nhổm cứ gặp ngã rẽ nào là lại trốn biệt khỏi tôi, mong tôi tìm cô đem về.

Ngọc Dao dịch

Nguyên tác tiếng Bồ Đào Nha A Hora da Estrela (1977). Dịch từ bản tiếng Anh The Hour of the Star của Benjamin Moser (New Directions 2011) và có tham khảo bản dịch của Giovanni Pontiero (Carcarnet Press Limited 1986).

(Đã được đăng lại trên tạp chí Nhà văn & Tác phẩm số 34, 2019.)