Trạch Vĩnh Minh: Nhà thơ chứ không phải nhà thơ nữ

Thời gian đọc: 6 phút

Trạch Vĩnh Minh (1955-), sinh tại Thành Đô Tứ Xuyên, một trong những đại diện tiêu biểu của nhóm nhà thơ trí thức, gương mặt xuất sắc của “Thơ ca thế hệ thứ ba” ở Trung Quốc.

Giống như hầu hết các nhà thơ hàng đầu trong thơ ca Trung Quốc đương thời, những năm tháng tuổi trẻ của Trạch Vĩnh Minh gắn liền với những sự kiện thảm khốc của Cách mạng Văn hóa (1966-1976). Năm 1974, Trạch Vĩnh Minh tốt nghiệp trung học rời thành phố về nông thôn để tham gia đội sản xuất công xã trong phong trào vô sản hóa. Khi trở về thành phố vào năm 1976, Trạch Vĩnh Minh theo học Khoa công nghệ của Đại học Khoa học Kỹ thuật Điện tử Thành Đô. Sau khi tốt nghiệp, bà làm việc tại Viện nghiên cứu Vật lý. Thời gian này, bà dành phần lớn năng lực của mình để sáng tác, lấy cảm hứng từ những sự kiện diễn ra trong văn học thời kỳ hậu Mao. Năm 1984, Trạch Vĩnh Minh hoàn thành tập thơ đầu tiên Nữ nhân, bao gồm hai mươi bài thơ trữ tình với phong cách độc đáo xuất phát từ lập trường nữ giới, làm chấn động văn đàn Trung Quốc bấy giờ. Nhìn chung, trong quá trình 10 năm sáng tác, Trạch Vĩnh Minh luôn duy trì một sức viết và sức nghĩ mãnh liệt, ở mỗi thời kỳ đều có những tác phẩm quan trọng, gây được tiếng vang trên thi đàn Trung Quốc. Hiện tại, Trạch Vĩnh Minh đang sống ở Thành Đô, sáng tác với tư cách một người viết tự do và kinh doanh quán rượu “Đêm trắng”.

Từ 1984 đến nay, Trạch Vĩnh Minh đã sáng tác được 9 tập thơ và 5 tập tùy bút. Các tác phẩm tiêu biểu của Trạch Vĩnh Minh có thể kể đến, như: Nữ nhân (thơ, NXB Lệ Giang, 1986); Trên những đóa hồng (thơ, NXB Thiểm Tây, 1989), Trạch Vĩnh Minh thi tập (thi tuyển, NXB Thành Đô, 1994), Thơ trắng trong đêm đen (thơ, NXB Cách mạng, 1996), Gọi tên vạn vật (thơ, NXB Văn nghệ Xuân Phong, 1997), Sức bền của hoa vỡ (tùy bút, NXB Phương Đông, 1999), Cuối cùng tôi đã thoát khỏi vòng kiểm soát (NXB Văn nghệ Giang Tô, 2000); New York, Tây New York (tùy bút, NXB Văn nghệ Tứ Xuyên, 2003). Tác phẩm của Trạch Vĩnh Minh đã được dịch sang nhiều thứ tiếng: Anh, Đức, Nhật, Hà Lan…

Năm 2005, Trạch Vĩnh Minh lọt vào danh sách “50 người Trung Quốc có sức hút nhất”; năm 2010 được chọn vào danh sách “10 nhà thơ nữ đẹp nhất Trung Quốc”; năm 2007 đạt giải thưởng thơ ca quốc tế Zhongkun; năm 2011 đạt giải thưởng văn học Ceppo Pistoia của Ý. Bà cũng được mời tham dự một số hội thảo và festival thơ ca tổ chức ở châu Âu, và từng sống ở Hoa Kỳ trong khoảng thời gian 1990-1992.

Thơ Trạch Vĩnh Minh thể hiện rõ ý thức về nữ tính và nỗ lực khẳng định bản sắc giới. Phong cách thơ bà, đặc biệt ở tập Nữ nhân, chịu nhiều ảnh hưởng từ nhà thơ Mỹ Sylvia Plath. Tuy vậy, trong một phát ngôn vào năm 1986, Trạch Vĩnh Minh đã nói rằng bà muốn được gọi là nhà thơ chứ không phải là nhà thơ nữ. Như Simon Patton nhận xét, “Mặc dù tên của bà có nghĩa là ‘ánh sáng vĩnh hằng’, nhưng Trạch Vĩnh Minh chủ yếu lại là một nhà thơ của bóng tối tâm linh và cách tốt nhất để đọc thơ bà là chìm trong bóng tối hoàn toàn.” Thơ Trạch Vĩnh Minh được các nhà nghiên cứu Trung Quốc xếp vào dòng “thơ nữ tính”, thơ bà đi từ “bóng tối của đêm đến ánh sáng của ngày” (Đường Hiểu Độ). Sự mặc khải về bóng tối tâm linh bằng ánh sáng của ngôn ngữ thể hiện thông qua hình thức tự bạch dường như là mô hình của nhiều bài thơ của Trạch Vĩnh Minh, nổi bật với các biểu tượng bóng tối, nước, trăng, người mẹ, cái chết – những nguyên lý tính âm theo quan niệm truyền thống Trung Hoa.

Dưới đây, tôi xin giới thiệu đến bạn đọc một số thi phẩm tiêu biểu của bà.

Khát vọng

(In trong tập thơ Nữ nhân)

Đêm nay ánh trăng chỉ chiếu sáng vì anh
Đêm nay anh là một thuộc địa nhỏ
Vĩnh viễn lưu lại, nỗi u sầu từ bên trong cơ thể
Thấm ra ngoài, mang theo những giọt nước bé xíu

Ánh trăng giống như một thể xác thơm tho sạch sẽ
Ngủ say, phả ra một hơi thở quyến rũ
Hai ngày cộng một đêm
Ở giữa chúng, anh viền mắt đen
Lưu giữ niềm hân hoan

Tiếng ồn ào chất chồng thành cơ thể em
Không có cách nào an ủi, cảm thấy có một vật thể nào đó sắp hình thành
Bức tường trong giấc mơ hóa đen
Khiến anh thấy cái bóng đang lan ra của hình tam giác
Mọi lỗ chân lông trong cơ thể đều mở rộng những ý nghĩ khó nắm bắt
Những ngôi sao trên bầu trời chiếu sáng vô cảm
mà đôi mắt em lại tràn đầy
những nỗi buồn và niềm vui xa lắc

Mang theo nỗi đau khổ thỏa mãn
Trong cái nhìn đăm đắm tuyệt đẹp của anh, có một sức mạnh ma quái
khiến cho khoảnh khắc này, trở thành một ký ức không thể bôi xóa.

Mẹ

Có quá nhiều nơi không đủ sức để đi tới, bàn chân đang đau đớn, mẹ, người đã không dạy con trong sự tham lam của ánh bình minh nhuộm lên nỗi buồn thương cổ xưa. Trái tim con chỉ giống mẹ

người là mẹ của con, con thậm chí là giọt máu của người chảy ra từ hồ máu trong buổi ban mai khiến người kinh ngạc mà tự nhìn lại mình, người làm con tỉnh dậy

nghe thấy âm thanh của thế giới, người sinh ra con, người khiến con cùng nỗi bất hạnh tạo thành cái bào thai song sinh đáng sợ của thế giới này. Nhiều năm nay, con không nhớ nổi tiếng khóc của bao đêm

ánh hào quang khiến người thụ thai kia, đến từ rất xa, thật khả nghi, đứng giữa sống và chết, đôi mắt của người u tối bước vào bóng râm dưới lòng bàn chân nặng nề biết bao

trong vòng tay ôm của người, con nở nụ cười chân xác, có ai biết được
người khiến con bằng phương thức ngây thơ mà hiểu rõ mọi thứ, nhưng con lại thờ ơ

con coi thế giới này như một thiếu nữ đồng trinh, lẽ nào con gửi tới người một tiếng cười nhẹ nhõm một mùa hè không đủ rực cháy sao? Lẽ nào không?

con bị bỏ rơi lại trên cõi trần, một mình, tia sáng mặt trời buồn bã bao phủ lấy con,
khi mẹ cúi gập thân mình giữa thế gian, người có biết người đã bỏ rơi lại gì chăng?

năm tháng đặt con vào một cái cối xay, khiến con tận mắt thấy mình bị nghiền nát
Ôi, mẹ, khi con cuối cùng trở nên câm bặt, người có hạnh phúc không?

không ai biết con đã yêu người tới mức viển vông, bí mật này
đến từ một phần của người, đôi mắt con dõi theo người như hai vết thương đau đớn

sống chỉ vì sống, con tự hủy diệt mình, chống cự lại tình yêu vĩnh hằng
một hòn đá bị quăng đi, cho đến khi giống một khúc xương khô, thế giới này

có một đứa trẻ mồ côi, khiến mỗi lời chúc phúc đều rành rành ra đấy, nhưng ai là người hiểu rõ nhất
người nào đã từng đứng trong vòng tay của mẹ, cuối cùng có thể vì sinh ra mà chết đi

Độc thoại

Em, một kẻ hoang tưởng, với vẻ quyến rũ thăm thẳm
Tình cờ được anh sinh ra. Bụi trần và bầu trời
Hài hòa thành một, anh gọi em là người nữ
Anh làm cơ thể em trở nên mạnh mẽ

Em mềm mại như một chiếc lông vũ trắng trên mặt nước
Anh giữ em trong tay, em sẽ dung nạp cả thế giới này
Mặc một xác thịt phàm, dưới ánh mặt trời
Em chói lòa như thế, tới mức anh khó thể tin

Em là một người nữ dịu dàng và nhạy cảm nhất
Nhận vào tất cả nhưng lại chia cho tất cả
Khao khát có một mùa đông, một đêm đen rộng lớn
Lấy trái tim mình làm thế giới, em muốn nắm tay anh
Nhưng tư thế của em lại thất bại trước anh

Khi anh ra đi, nỗi thống khổ của em
Muốn nôn trái tim em ra khỏi miệng
Dùng tình yêu để giết chết anh, ai cấm được điều này?
Vầng thái dương mọc vì thế giới! Em chỉ vì anh
Lấy sự dịu dàng ngọt ngào của thù hận bọc toàn thân anh
Từ chân đến đầu, theo cách của em

Một tiếng kêu cứu, linh hồn cũng muốn ngoi ra khỏi bàn tay?
Nước biển trở thành máu huyết của em, khiến em
Vươn cao tới chân mặt trời lặn, có ai nhớ tới em?
Nhưng điều em nhớ, không chỉ là một cuộc đời

Nguyễn Thị Thúy Hạnh dịch và giới thiệu

(Bài viết thuộc Zzz Review số 3, 30-10-2018.

Đã được đăng lại trên tạp chí Nhà văn & Tác phẩm số 33, 2018.)