Tiểu thuyết “Chiến tranh và Chiến tranh” của László Krasznahorkai, một trong những cây viết được coi là xuất sắc nhất của văn chương Hungary hiện đại, từng đạt giải thưởng Man Booker International năm 2005, là câu chuyện về số phận con người bị vây hãm trong sụp đổ và hủy diệt, khi chiến tranh, ở cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, liên tục bám đuổi tất cả nhân vật trong truyện. Ở vỉa tầng sâu hơn, cuốn sách còn là một ẩn dụ về vai trò của chuyện kể, được tác giả triển khai bằng một thứ văn chương vừa khác lạ vừa đẹp đẽ đến kỳ quái, một tiểu thuyết làm rợn ngợp và làm ngộp thở bất cứ ai. László Krasznahorkai đem đến một thứ thể nghiệm trên câu văn qua dòng tự sự như dung nham, và khiến độc giả cả thế giới ngỡ ngàng, rằng văn chương còn có thể sáng tạo đến thế.
“Chiến tranh và chiến tranh” là một chuyện lồng trong chuyện, kể về tiến sĩ György Korin, nhân viên lưu trữ ở một tỉnh lẻ xa xôi ở Hungary, tình cờ trong những tài liệu mà gã xử lý, bắt gặp một cảo bản cổ có nội dung kỳ lạ. Bị hớp hồn và như có một mối đồng cảm nhất định, Korin bán tống tháo tài sản, bỏ việc, tìm mọi đường sang New York, với sứ mệnh trên hết: xuất bản bản thảo ấy online, lưu trữ cho hậu thế, vĩnh viễn. Chuyến đi của Korin tạo nên một liên văn bản thú vị với nhân vật K của Franz Kafka, anh hùng văn chương mà Krasznahorkai sùng bái. Và thế là Korin, một nhân vật độc nhất vô nhị trong lịch sử văn chương, nhạy cảm đến mức hoảng loạn, luôn mấp mé bờ vực tâm thần, dấn thân vào chuyến phiêu lưu đầy phi lí, tới trung tâm của thế giới.
Ngay từ những dòng đầu tiên, tác giả đã tạo ra một chủ đề quan trọng của tiểu thuyết này đó là sự đối cực giữa yên ổn và bất ổn, giữa mắc kẹt và chạy trốn giải thoát, mà đôi khi nhân vật và cả chính độc giả không phân biệt nổi cái nào là cái nào. Krasznahorkai giăng mắc một hệ thống những tình huống trớ trêu đẩy nhân vật chính vào, đưa gã vào những chuỗi gây hãm, để từ đó bắt đầu công cuộc truy tìm lối ra. Ngay cảnh mở đầu chuyện, đó là đám choai choai trấn lột quây Korin trên cầu vượt sân ga. Đó là hành trình sang New York, nơi Korin mơ ước để giải phóng chính mình và cảo bản bí hiểm kia, lại trở thành nơi đầy đe dọa mạng sống của hắn. Đó cuộc đào tẩu sang Zürich tìm đến bảo tang căn lều igloo của nghệ sĩ Mario Merz mà không được phép vào.
Những gì Korin kể lại từ cảo bản, cho cái lưng quay lại hàng giờ liền của người tình tên phiên dịch ở New York, hé lộ tại sao nó lại có tác dụng rúng động đến vậy lên nhân vật: nó là câu chuyện về bốn nhân vật bí hiểm, Kasser, Falke, Bengazza, Toót, xuất hiện ở các nơi chốn trên trái đất trong các thời điểm lịch sử khác nhau. Đó là Venice, hay bức tường Hadrian, Gilbraltar hay thánh đường Köln, chỉ để rồi nhanh chóng phải chạy khỏi những nơi này vì chúng đang truội vào sụp đổ. Hủy diệt luôn theo chân họ, như trong một cuộc rượt đuổi bất tận. Độc giả nhanh chóng nhận ra, có hai tự sự song song, đó là số phận và cuộc trốn chạy của bốn nhân vật kia, và của chính Korin, những cá nhân bị mắc kẹt trong vây hãm không lối thoát, trong hiện thực điên loạn nơi loài người sớm muộn đi tới lụi tàn.
Những sự kiện xảy đến trong đời Korin chính là tấm gương soi rọi số phận đồng điệu của người kể chuyện và câu chuyện được kể. Cuốn tiểu thuyết đã phá vỡ truyền thống của chuyện lồng chuyện, khi cho cả hai cùng phát triển, vừa cạnh tranh, vừa bổ sung, cùng nhấn mạnh một chủ đề: sự mong manh của tồn tại. Korin là nhân vật lúc nào cũng đang-trong-một-chuyện-kể: kể câu chuyện của mình, kể câu chuyện của cảo bản, cho bất cứ người nghe nào, như thể cận kề tận thế. Bằng chuyện kể mà Korin thoát ra được nhiều hiểm nguy trong đời, chuyện kể cũng là đích tới cuộc đời của Korin, và có phải, liệu cuối cùng, nó, có cứu thoát được gã, hay nhấn lại chìm vào những điên loạn, vốn từ đầu đã là một cuộc chơi nhìn thấy trước kết cục.
Ở cả hình thức lẫn nội dung, “Chiến tranh và chiến tranh” là một cuốn sách thách thức sự đọc và sự hiểu. Nó được phân thành tám chương, với dòng chảy ròng rã của các câu nhỏ, mỗi câu đánh số thứ tự, là một khối văn bản từ chối chấm dứt: được nối dài bất tận nhờ dấu phẩy, những câu văn dài dòng lảm nhảm, vắt từ trang này sang trang kia, phô bày tất thảy các hoạt động trong đầu Kori. Thác cuốn ngôn từ ấy, tạo ra một nhịp điệu xoay vần và âm nhạc đặc biệt, bởi, nó chuyển động vừa như loạt vòng tròn vừa li tâm vừa hướng tâm, vừa là mũi tên lao tới trước vừa kéo giật lùi lại. Ngôn từ, dưới ngòi bút đầy mê lực của Krasznahorkai, không khác gì hủy diệt, luôn tuôn trào đuổi rượt, tóm lấy độc giả.
Bài đã đăng ở TTCT: http://cuoituan.tuoitre.vn/tin/van-hoa-nghe-thuat/doc-sach-cung-ban/20170608/trong-vong-vay-cua-hien-thuc-dien-loan/1324128.html
Người góp chữ
trên đỉnh cao tuyệt vọng.